Varikoz kasalligi va uning sabablari

Varikoz

Varikoz (varikoz tomirlari) — bu odatda oyoqlarda yoki tananing boshqa qismlarida paydo bo'ladigan, shishgan va burilgan tomirlar. Ular, odatda, oyoqlarda, ayniqsa, pastki qismlarida ko'rinadi va ularning ko'pincha sinishi yoki zararlanishi natijasida rivojlanadi. Tomirlarning ichidagi valflar kuchsizlanib, qonning to'liq oqishini ta'minlamaydi, bu esa qonning tomirda yig'ilishiga olib keladi.

Varikoz tomirlari, asosan, oyoqlarda paydo bo'lsa ham, tana boshqa qismlarida ham yuzaga kelishi mumkin. Bu holat, venoz qon aylanishining buzilishi natijasida tomirlarning kengayishi va deformatsiyalanishidir. Venalar (tomirlar) qonning yurakka qaytishini ta'minlaydi, va ular ichida maxsus valflar mavjud, bu valflar qonning pastga to'planishining oldini olishga yordam beradi. Agar bu valflar zaiflashsa yoki shikastlansa, qon to'planadi va tomirlar shishib, ko'rinib qoladi.

Bugungi kunda varikoz eng ko’p uchraydigan kasalliklardan biri bo’lib, u har uchinchi ayol va o’ninchi erkakda qayd qilinadi. Statistikaga ko’ra, bu kasallik ko’pincha 30-40 yoshlik davrda uchraydi. Asosan quyidagi sohalarda kuzatiladi:

• Oyoqlarning pastki qismida;

• Oshqozon va qizilo’ngachda;

• Kichik tosda;

• Moyaklar va urug’ yo’llarida.

Asosiy sabablari

1. Meros: Agar oilada varikoz tomirlari bo'lsa, bunday holatning rivojlanish ehtimoli ortadi.

2. Yosh: Yoshi ulg'aygan sari tomir devorlari zaiflashadi.

3. Jins: Ayollarda gormonlar, homiladorlik yoki menopauza davrida varikoz rivojlanish xavfi ko'proq.

4. Semizlik: Og'irlik va ortiqcha vazn tomirlarga ortiqcha bosim o'tkazadi.

5. Harakatsiz turmush tarzi: Uzoq vaqt davomida o'rnidan turmay o'tirish yoki turib ishlash qon aylanishining yomonlashishiga olib keladi.

6. Homiladorlik: Uterusning kattalashishi venalarda bosimni oshirib, varikozning rivojlanishiga sabab bo'lishi mumkin.

7. Zararli kasb: Bunda uzoq muddat tik yoki o’tirgan holatda ishlashga to’g’ri kelishi tushuniladi. Uzoq muddat tik turganda oyoqlardagi qon tomirlarda qon bosimi oshadi, venalarda o’zgarishlar kuzatiladi. O’tirgan holatda esa venalarning bosilishi oqibatida qon dimlanishi sodir bo’ladi. Atrof-muhitning doimiy ravishda yuqori haroratda bo’lishi ham salbiy ta’sirga ega.

Ikkilamchi sabablari

Venalar orqali qon o’tishi bilan bog’liq to’siqlar. Bunday to’siqlarga tromboz yoki shishlar misol bo’la oladi;

Stress va asab kasalliklari. Ular tomirlarning holatiga ta’sir qiladi. Tomirlar devorida ularning tarangligini (tonusini) ta’minlovchi nerv oxirlari mavjud. Ularga tushadigan bosim kuchaysa, turli toksinlar va spirtli ichimliklar ta’sir qilsa, tomirlar tonusini yo’qotadi va kengayadi;

Arterial-venoz anastomozlar. Bunday anastomozlar arterial qon hujayralarining oqimi hududida bosim tufayli shakllanishi mumkin;

Sportiv zo’riqishlar. Xavf guruhiga shtanga kabi og’irliklarni ko’tarishni sevuvchilar kiradi. Kasallikka moyillik mavjud bo’lsa, oyoqlarni haddan tashqari og’ir jismoniy mashqlar bilan zo’riqtirish va og’irliklar ko’tarish taqiqlanadi;

Noqulay kiyim va poyabzal. Juda tor kiyimlar, masalan tor shimlar venalarning varikoz kengayishiga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, tor va baland poshnali poyabzal ham zararli. Poyabzalni tanlashda keng poshnalarga afzallik berish kerak, bu iyoqlarga tushadigan yukni kamroq bo’lishini ta’minlaydi. Yupqa va baland poshnalarda (shpilka) yurish va muvozanatni saqlash oyoqlar va venalarga katta yuk tushiradi.

Bu omillar tomirlarning kengayishiga, venoz bosimning kuchayishiga va venoz klapanlar normal faoliyatining buzilishiga olib keladi. Natijada oyoq tomirlarida patologik qon aylanishi — reflyukslar yuzaga keladi. Aynan shu kasallikning vaqt o’tishi bilan kuchayib borishi va venoz tizimiga tushadigan yukni ko’p marta oshishiga sabab bo’ladi.

Qonning to’g’ri, ya’ni oyoq venalarida pastdan tepaga oqishi bir necha omillar bilan ta’minlanadi:

• Arteriyalardagi qon bosimi;
• Qonning teskari oqishini oldini olish uchun qon tomirlar motorikasi;
• Klapanlarning mavjudligi.

Klapanlar o’z funktsiyalarini bajara olmasligi venalarda qon oqimining buzilishini keltirib chiqaradi va tomirlarning ortiqcha cho’zilishiga olib keladi. Shu sababli qon oqimi tartibsiz bo’ladi, oyoqlarning pastki venalarida to’xtab qola boshlaydi (ayniqsa teri osti venalarida), ulardagi bosim ortadi, vena devorlari kengayib va ingichkalashib boradi.

Varikozning turlari:

1. Shishgan venalar (telangiektaziya):

Bu eng yengil shakli bo'lib, kichik va yengil shishgan tomirlar shaklida paydo bo'ladi, ko'pincha yuzda yoki oyoqlarda.

2. Kattaroq va aniq ko'rinadigan varikoz tomirlar:

Bu holat ko'pincha oyoqlarda katta, burilgan va shishgan tomirlar bilan kuzatiladi.

3. Oyoqlarda og'riqlar yoki turli bezovtaliklar:

Og'riq, og'irlik yoki qichishish hissi.

4. Trofik o'zgarishlar:

Bu rivojlangan varikoz bilan bog'liq bo'lib, oyoqlarda teri o'zgarishlari, yara yoki yaralar paydo bo'lishi mumkin.

Belgilari:

Oyoqlarda ko'zga ko'ringan shishgan va burilgan tomirlar.
Oyoq yoki boshqa joylarda og'riq va noqulaylik.
Oyoqlarda og'irlik yoki charchoq hissi.
Tomirlar atrofida kuyish yoki qichishish.
Oyoqlar yoki to'piq atrofida shish.

Davolash usullari:

1. Hayot tarzini o'zgartirish: Jismoniy mashqlar, oyoqlarni ko'tarish va uzoq vaqt o'rnidan turmaslik.

2. Siqish chulg'amlari: Tomirlar atrofida qon aylanishini yaxshilashga yordam beradi.

3. Skleroterapiya: Tomirga eritma yuborilib, uni yopish va ko'rinmas qilish.

4. Lazer terapiyasi: Tomirni yopish uchun lazer texnologiyasidan foydalaniladi.

5. Jarrohlik davolash: Jiddiy holatlarda tomirlarni olib tashlash kerak bo'lishi mumkin.

Agar varikoz belgilari mavjud bo'lsa, shifokorga murojaat qilish zarur, chunki u holatning og'irligiga qarab eng samarali davolash usulini tanlaydi.